Հայկազ Մկրտչյանը ուշիմ ու խորագետ երիտասարդ էր, ով դեռ հինգ տարեկանից շախմատի է հաճախել, ակնառու ընդունակություններ դրսևորել։ Նա շատ ընթերցասեր, ուրախ ու սրտաբաց երիտասարդ էր։
Հայկազին մտերիմները Հայկ էին ասում։ Հայկը դեռ մանկուց աչքի է ընկել իր մարդակյին բացառիկ հատկանիշներով։ Նա ամեն ինչին գիտակից ու հավասարակշռված մոտեցում էր ցուցաբերում։
Զորակոչվելիս Հայկն արդեն ուսանող էր: Նա պատրաստվում էր շարունակել ուսումը։ Հայկը նախ Լուսակերտում է ծառայում, ապա Տավուշ տեղափոխվում։ Նա մասնակցել է Տավուշի հուլիսյան դեպքերին։
Պшտերազմի մեկնարկից հետո՝ հոկտեմբերի տասնչորսին, Հայկազին իր մարտկոցով փոխադրում են Արցախ։ Այստեղ նա բավականին երկար ու համառ մարտերի է մասնակցում։
Հայկազը ծանր վիրավորվում է հոկտեմբերի քսանիննին՝ Կարմիր Շուկայի մոտակայքում։ Ընդամենը երկու օր էր մնացել, որ լրանար Հայկազի քսանամյակը։ Թեև վիրավորումը շատ ծանր էր, բայց Հայկազը կարողանում է12 օր պայքարել ապրելու համար:
Հայկազն անմահանում է նոյեմբերի իննին։ Նա հաճախ էր ասում․ «Չեմ ուզում Արցախը աչքիս առաջ կորցնենք: Ախր, սա խայտառակություն է»։
